U źródeł prawosławia, cz.1.: Ruś pogańska

"Chrzest dał naszym przodkom większą wolność - wolność wyboru między dobrem a złem,
a zwycięstwo prawosławia dało Rosji tysiącletnią historię". 
Lew Gumiliow.
rosyjski myśliciel i filozof
.

Na Ukrainie i w Rosji obchodzona jest 1030 rocznica chrztu Rusi, m.in. z udziałem, metropolity Warszawskiego i całej Polski - bp. Sawą. W polskich mediach - cisza na ten temat.   
Na Ukrainie uroczystości rozpoczęły się wielką procesją przez Kijów w piątek, 27 lipca, w Rosji 28 lipca - uroczystościami na Kremlu i pod pomnikiem kniazia (księcia) św. Władimira oraz na Krymie, gdzie książę został ochrzczony.

Patriuarcha Fieodor II i patriarcha Kiryłł podczas moskiewskich uroczystości

W moskiewskich obchodach wzięli m.in. udział patriarcha Moskiewski i Wszech Rusi – Kiryłł (Cyryl), patriarcha Aleksandryjski i całej Afryki – Fieodor II (Teodor), oraz prezydent Federacji Rosyjskiej – Władimir Putin.

W uroczystościach uczestniczyli przedstawiciele lokalnych kościołów prawosławnych z: Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimy, Gruzji, Serbii, Bułgarii, Cypru, Albanii, Polski, a także Cerkwi Prawosławnej Republiki Czeskiej i Słowacji.

KORZENIE ROSJI

Ponad tysiąc lat temu, na obszarach dzisiejszej Europy Wschodniej kształtował się proces rozwoju autochtonicznych plemion wschodniosłowiańskich. Było ich sporo i nie wszystkie weszły od razu w skład nowego tworu państwowego, jakim było, nazwijmy to umownie za historykami - państwo staroruskie, określane powszechnie od wielu stuleci, jako - Ruś Kijowska, będąca kolebką dzisiejszego państwa rosyjskiego, oraz wyłonionego z niego w procesach politycznych, zachodzących po I i II wojnie światowej oraz tzw. „pierestrojce” – Ukrainy.

Ruś Kijowska pojawia się na widowni dziejowej w drugiej połowie IX w., ale zapisy o plemionach ją tworzących pochodzą ze wcześniejszych okresów.

Tworzące się stricte państwo już na początku swoich dziejów cechowało się pewnego rodzaju jednością, przede wszystkim etniczną, językową i wierzeniową. Plemiona wschodniosłowiańskie (ruskie) dzieliła znaczna odległość od największych i najlepiej rozwiniętych ośrodków cywilizacji europejskich z pierwszych wieków naszej ery, niewiele jest zapisków z tamtych czasów.

CO MAJĄ POLANIE DO RUSI

Państwo staroruskie w oparciu o plemiona wschodniosłowiańskie (ruskie) powstawało w średnim biegu Dniepru po obu jego stronach.  Do nich należeli też …Polanie, którzy osiedlali się po obu stronach rzeki, częściej na zachodnim brzegu.  Nazwa jest zbieżna z naszymi Polanami i związana jest z polem, zajęciami rolniczymi plemienia. Ale to nie ci sami Polanie. Naddnieprzańscy Polanie i ich ziemia, uprawiana od bardzo dawnych czasów stają się głównym ośrodkiem kształtowania się państwowości ruskiej. Z nazw plemiennych szybko znika nazwa Polan ustępując miejsca Rusi.

RUŚ POGAŃSKA

W połowie IX wieku pogańska Ruś miała, co najmniej dwa ośrodki polityczne – zbrojne, wokół Nowogrodu i wokół Kijowa. Mieszkające w okolicach plemiona, mimo wspólnych cech rozwojowych, często były nastawione wrogo wobec siebie i toczyły wojny, wymuszały zależności, płaciły daniny swoim silniejszym sąsiadom. Trwała też ekspansja ludów skandynawskich, jak Waregowie z dzisiejszej Szwecji czy Dunowie z Jutlandii.

RURYKOWICZE

Zgodnie z przekazem „Pieśni dorocznej”, odnoszącym się do 862r. możni z Nowogrodu, Słowianie ilmeńscy, by zakończyć wewnętrzne walki o władzę zwrócili się do wareskiego księcia w Szwecji – Ruryka, z propozycją objęcia władzy. Książę Ruryk przyjął propozycję.

Tak powstała tzw. teoria normańska, uważająca, że podstawa powstania państwa staroruskiego były czynniki zewnętrzne, jako następstwo najazdu skandynawskich wojowników, a nie procesów wśród plemion samych Słowian. Późniejsze badania historyków obaliły genezę latopisu o wezwaniu Ruryka ze Szwecji na tron książęcy do Nowogrodu.

Prapoczątki Rusi Kijowskiej toną w mrokach dziejów, zapisanych w latopisach ruskich z czasów chrystianizacji (cyrylica znana była przed przyjęciem chrześcijaństwa), w tzw. „Powieści dorocznej”, powstałej w kijowskiej Lawrze Pieczerskiej. Stanowią do dzisiaj przedmioty badań rosyjskich, ukraińskich i zagranicznych historyków oraz zagorzałych sporów naukowych. 

KSIĄŻĘ RURYK (862-879), SKANDYNAW W NOWOGRODZIE

Wareski książę Ruryk wprawdzie w 862r najechał Nowogród, ale nie trzeba było go wzywać ze Szwecji, bo miał już swoje siedziby nad jeziorem Ładoga. I to od niego bierze się początek władców Rusi Kijowskiej – książąt Rurykowiczów.

Wg latopisów, Ruryk zmarł w 979r. pozostawiając władzę w Nowogrodzie, małoletniemu synowi Igorowi, który książęcy tron odziedziczył dopiero w 912 r.

KSIĄŻĘ OLEG (879-912), ZDOBYWCA KIJOWA

W imieniu Igora rządził ponad 30 lat jego krewny - książę Oleg, przedsiębiorczy, wojowniczy i ambitny. Postanowił podbić ziemie wzdłuż Dniepru, drogą wiodąca do Bizancjum.  Miał liczną i bitną drużynę, bynajmniej nie słowiańskich wojów, ale złożoną ze Skandynawów – Weregów oraz przedstawicieli niektórych plemion słowiańskich i fińskich, i tymi międzynarodowymi, a właściwie międzyplemiennymi siłami zdobył Smoleńsk, Kijów i inne grody. Rządzących Kijowem książąt: Askolda i Dira, zwabiono w pułapkę i zabito.  Książę nowogrodzki stał się panem całego górnego i środkowego dorzecza Dniepru.  O jego podbojach pisał nawet Puszkin, w wierszu „Pieśń o wieszczym Olegu”.

Na tym, książę Oleg nie zakończył podbojów.  Ale od zdobycia przez księcia Olega w 882r. Kijowa, rozpoczyna się właściwie egzystencja państwa staroruskiego – Rusi Kijowskiej.

W 907 wg „Powieści dorocznej”, a w 911r. wg historyków - książę Oleg wybrał się na Konstantynopol, na podbój Bizancjum, wieńcząc go sukcesem. Cesarz Leon VI zgodził się zapłacić okup i podpisano pierwszy w dziejach Rusi Kijowskiej traktat handlowy. 

KSIĄŻĘ IGOR (912-945), ZABITY ZA PODATKI

Następca Olega – Igor, domniemany syn Ruryka, objął w posiadanie już silne księstwo. Za jego panowania do Rusi Kijowskiej przyłączono kolejne terytoria. Urządzał wyprawy także na Konstantynopol, ale bez powodzenia. System władzy utrzymywano w księstwie za pomocą terroru – wypraw wojennych i ściąganie danin od uzależnionych plemion. Wysokości danin nikt nie określał, to i nadużyć było sporo. W 945r. ściągnięta ponad miarę danina z wschodniosłowiańskiego plemienia Drewlan - nie zadowoliła księcia, który, zawrócił, by domagać się dalszych świadczeń. W wyniku awantury i tumultu, jaki wtedy powstał książę Igor został zabity. Drewlanie, chcąc zadośćuczynić tej śmierci, wysłali poselstwo do Kijowa, do Olgi, wdowy po księciu – z propozycją małżeństwa z księciem Drewlan. Posłów w Kijowie zabito, podobnie jak kolejne ich poselstwo, natomiast Olga na czele zbrojnych w 946r. wyruszyła przeciwko Drewlanom. Palono wioski i grody, spalono główny gród plemienia – Iskorosteń, ziemie niszczono, śmierć poniosło tysiące ludzi, łącznie z konkurentem do jej ręki. Księżna Olga wyciągnęła też wnioski z tej historii – uregulowała rozmiar danin i system ich ściągania.

ŚWIATOSŁAW (945-972): SYN WOJUJE, MATKA RZĄDZI

Światosław, syn Olgi i Igora, a ojciec św. Władimira, który ochrzcił Ruś, nie wiadomo, kiedy się urodził, ale rządy jego przypadają na lata 945- 972, osobiste od 957, a faktyczne po śmierci matki – od 969r. Światosław przebywał ciągle na wyprawach wojennych i podbojach a rządziła jego matka, zajmując się sprawami tak wewnętrznymi księstwa, jak i jego polityką zagraniczną.

Ok. 955r. wyprawiła się do Konstantynopola, przed podróżą przyjmując chrześcijaństwo, otrzymała imię Helena, a w XIII w. została zaliczona w poczet świętych cerkwi prawosławnej.  Nawiązała też stosunki z Zachodem, wysyłając poselstwo do cesarza Ottona I.

Tymczasem Światosław zdobywał kolejne ziemie. Wiatyczne nad Oką musieli uznać władzę Światosława, podobny los spotkał Chazarów, książę kijowski zajął im Semender nad Morzem kaspijskim, podbił i zmusił do uległości plemiona środkowego i zachodniego Kaukazu, jego wojska weszły do Bułgarii Kamskiej, w skład Rusi Kijowskiej weszły ziemie na wschodnim wybrzeżu Morza Azowskiego i Czarnego, (rejony dolnego Kubania, łącznie z Półwyspem Tamańskim). Zajęto też część ziem Bułgarów naddunajskich. Z tej racji książę postanowił stolicę przenieść z Kijowa do Pieriejaslawca na południowym brzegu Dunaju, blisko delty rzeki, co wywołało niepokój na cesarskim dworze w Konstantynopolu. 

Potyczki z Bułgarami zaowocowały reakcją Bizancjum, które namówiło plemię Pieczyngów na wyprawę na Kijów, by powstrzymać zapędy księcia kijowskiego. W 968 r. Pieczyngowie oblegali Kijów i zgodnie z przewidywaniami Bizancjum, książę kijowski wrócił i przepędził wroga.

Po śmieci matki, książę Światosław nie utemperował się, znowu zabrał się za wojaczkę i ponownie ruszył na Bułgarię. Tym razem wyprawa przerodziła się w ostrą wojnę z Bizancjum. Po stronie Rusów stanęli Bułgarzy i Węgrzy, którzy dotarli pod Filippopol i Adrianopol zagrażając bezpośrednio Konstantynopolowi, co zmusiło samego cesarza Jana Tzimiscesa do ruszenia przeciwko Rusom. Wojska cesarskie wypierały wojska księcia kijowskiego, aż do bułgarskiej twierdzy Dorystolon (obecnie Silistra). Po wielomiesięcznym oblężeniu, w 971r zawarto trzeci z kolei traktat rusko-bizantyjski. Książę Światosław zobowiązał się do opuszczenia Bułgarii, nie podejmowania wypraw na Bałkany, ani też do należącego do Bizancjum – krymskiego grodu Chersonez, a w razie potrzeby użyczy cesarstwu bizantyńskiemu pomocy zbrojnej. Rusowie musieli też wypuścić wszystkich jeńców, których mieli sporo i z upodobaniem składali swoim bogom w ofierze. Po zawarciu układu z Bizancjum, książę ruszył z wojownikami powrotem na Ruś, zimę spędzono u ujścia Dniepru i na wiosnę 972 r. ruszono łodziami w górę rzeki. Przed porohami na rzece, wojowie z księciem musieli opuścić łodzie i przeciągnąć je po brzegu. Tam Pieczyngowie przygotowali w zasadzkę, zabili Światosława i większość jego towarzyszy.

Kniaź Władimir - "Litopis Radziwiłłowski" z XII w., zbioru RAN, Petersburg

Jeszcze przed powtórną wyprawą na Bułgarię, książę przekazał rządy w trzech głównych grodach Rusi Kijowskiej swoim małoletnim synom: Jaropełkowi (Kijów), Władimirowi (Nowogród) i Olegowi (ziemie Drewlan). 

Miniatura Władimir Wielki, "Carska Księga Tytułów" z 1672r., wyk. artyści Kremla Moskiewskiego

Kiedy chłopcy dorośli, w 977r. rozpoczęły się między nimi kłótnie, spory i zacięte walki o władzę i sukcesję nad całą Rusią Kijowską. Rozpoczął Jaropełek walkami przeciwko Olegowi, którego zabił. Potem ruszył na Nowogród. Władimir uciekł przez Bałtyk, gdzie znalazł zrozumienie i pomoc.

Historia się powtórzyła, książę nowogrodzki, przy pomocy skandynawskich Weregów, odzyskał władzę nad Rusią Kijowską. Jaropełek w trakcie próby negocjacji został zabity.

______________

U źródeł prawosławia, cz.2.: Kniaź Władimir i chrzest Rusi, link: https://sophico21.blogspot.com/2018/07/u-zrode-prawosawia-cz2-kniaz-wadimir-i.html

U źródeł prawosławia, cz.3.: Od Rusi do Rosji, link: https://sophico21.blogspot.com/2018/07/u-zrode-prawosawia-cz3-od-rusi-do-rosji.html